İnsan hayatında iki tür fiil var; biri irademize taalluk eder “İradi”, diğeri ise irademizi aşan “Izdırarı” fiillerdir. İnsanın netice itibariyle sorumlu olduğu fiiller iradesinin alanına girenlerdir. İradesini aşan fiillerden ise insan sorumlu değildir.
Hayat ve ölüm insanın iradesine bağlı birer fiil değildir. Hayat ve ölüm tamamıyla Allah’ın takdirindedir. Âlemlerin Rabbi ve ilahı olan Allah (cc) kime ne zaman hayat vereceğini ve o hayatı ne zaman ölüm denen vaka ile alacağını sormamıştır ve sormaz da.
“Mutlak hükümranlık elinde olan Allah aşkındır, cömerttir ve O’nun her şeye gücü yeter. Hanginizin davranışça daha iyi olduğunu deneyerek göstermek için ölümü ve hayatı yaratan O’dur. O, güçlüdür, çok bağışlayıcıdır. “(Mülk 1-2)
Bu genel ölçüler içinde ölüm hadisesi insan iradesine bağlı olmayan bir fiildir ve netice itibariyle insan ölüm vakasından sorumlu tutulamaz. İnsanın bir ölümden sorumlu tutulabilmesi için o ölüme sebep olan fiillerden birini iradesiyle işlemesi gerekir. Mesela bir ev yaparken demirden çalar, kalitesiz çimento kullanır ve sonunda o bina yıkılarak birileri ölürse o insan ölümden sorumludur ve cezasını çekmelidir. Yine 100 kilometre hız ile gidilecek yolda 300 kilometre hız yaparak kaza geçirip ölen veya birini öldüren kişi suçludur. Böyle bir olayda ölüme sebep olan insan sorumlu olsa da ölen insan iradesini aşan bir fiille karşı karşıya kaldığı için kaderini yani insanı yaratanın ona biçtiği ömrü bitirmiş demektir.
Kur’an’ın bize öğrettiği itikadi esaslara göre her fiilin faili Allah’tır. Bütün hükümler Allah’a aittir. Hükmünde kimseyi ortak yapmamıştır. Yaratma noktasında bütün fiillerin sahibi Allah’tır. Ancak isteme noktasında irade sahibi varlıklar iradelerinin alanına giren hususlarda sorumludur. Mesela insan kötülüğü ister, Allah kötülüğü yaratır. O kötülük neticesinde başına gelenler onun kaderi sayılır ve sorumludur.
Dünyaya gelen her insan bir kader programına tabidir. İnsanın ne yapacağını, başına ne geleceğini Yüce Allah ezeli ilminde biliyor. Ancak Allah’ın bilmiş olması, insanın o işi yapmasını zorlamaz. Çünkü Allah, insanın önüne seçenekler koymuştur. İnsan kendi iradesini kullanarak, hangi yolu tercih ederse, Allah onu yaratır. Dolayısıyla sorumlu olan insanın kendisidir. Ayrıca Allah’ın her şeyi ezeli ilmiyle bilmesi, onu yapan kimseyi sorumluluktan kurtarmaz. Çünkü istemek ve yaratmak nasıl ayrı ayrı fiillerse bilmek ile yapmak da farklı şeylerdir. Bir suçluyu bilen ve gören değil, o suçu işleyenin kendisi sorumludur.
YORUMLAR